O: Prilozi o radno-proizvodnim odnosima u 21 vijeku, br. 7
Uvodnik: Politički režimi i načini proizvodnje
Bilo koja kolektivna proizvodnja se odvija u stvarnom političkom poretku koji je uvijek neka forma društveno organizovane moći. Na ranom stepenu razvoja ljudske vrste, političke i proizvodne sfere dio su istog domena društvenih odnosa i nije ih moguće razlikovati niti odvojeno analizirati. Ovo postaje moguće tek otkrićem ekonomije kao navodno posebne sfere ljudskog djelovanja. Otkriće se, prema konvenciji, pripisuje Adamu Smithu, škotskom moralnom filozofu, i njegovom djelu Bogatstvo nacija iz 1776. godine. koje je u stvari moralni argument u prilog kapitalističkom poretku koji pred Smithovim očima zadobija sve razvijeniji oblik. Sa analitičkim odvajanjem društvene sfere pod imenom ekonomija, postaje moguća promocija racionalnosti kapitalističke klase u moralnu normu društvenog poretka. U ekonomiji se stvara bogatstvo, pod pretpostavkom da se ljudi tamo ponašaju kao individue, bez društvenih veza, koje uvijek racionalno kalkulišu ishode odnosa razmjene sa ciljem da uvećaju svoje lično bogatstvo. Slobodno tržište, specijalizacija i individualizirani fokus na profit, nacijama mogu da donesu samo korist i progres osiguran djelovanjem nevidljive ruke. U onoj mjeri u kojoj se sve nacije prihvate istih ciljeva, rezultat će biti svijet bogatih nacija specijaliziranih za proizvodnju jednog ili drugog proizvoda, koje sretno razmjenjuju svoje specijalitete. To je otprilike bila prvobitna formula. Za Smitha je ona bila pitanje političke ekonomije tj. namjerne politike države koja svjesno oblikuje sopstvene ekonomske odnose.
Jednu generaciju poslije, novi ekonomski pronalazači, inspirisani otkrićima iz druge polovine 19. vijeka u sferi fizike energije, izvode prevrat u domeni ekonomske analize. Nekolicina autora direktno preuzima koncepcije razrađene u fizičkoj teoriji, odnose i mehanizme, te ih pod drugim imenima promovišu u centralno objašnjenje ekonomskih odnosa. U teorijama pronalazača, ekonomija postaje nomotetička nauka tj. ona u kojoj je moguće utvrditi zakone koji uz odgovarajuće uslove uvijek važe i nisu uslovljeni ni istorijski ni geografski. Sama proizvodnja gubi centralnu ulogu u disciplini koja se, od novog otkrića bavi, kao što kaže fakultetska formalna definicija – optimalnom alokacijom oskudnih resursa. Sva vojna, politička, društena dinamika, istorijske sile, procesi, sukobi i lomovi više ne igraju nikakvu ulogu. Tu je i jasan teoretski i epistemološki lom koji ih razdvaja od originalnog otkrića. Na nivou objašnjenja, moć i ekonomija su potpuno razdvojene, a država jednostavno treba da bude akter koji će, poštujući zakone ove sfere, omogućiti nesmetano opšte bogaćenje.
Još jednu generaciju kasnije, više se niko nije sjećao na čemu se otkriće temeljilo. Novi su istraživači, uvjereni u analognu naučnu snagu sopstvene discipline, bez zadrške mogli da brane blatantnu nerealnost i neosnovanost centralnih aksioma i pretpostavki jer je na njima uzdignuta teorija koja je tako superiorno sve držala u ravnoteži – u ekonomskom ekvilibriju uspostavljenom prema zakonu ponude i potražnje (u teoriji fizike: odnosa potencijalne i kinetičke energije). Pronalazači se tu nisu zaustavili i stasala je nova generacija koju je sada inpirisala kibernetika i koja je promovisala novu ideju – ideju tržišta kao savršenih procesora informacija koji raspoređuju ekonomske ishode na sveopštu korist i pravično raspodjeljuju bogatstvo među narodima i među nacijama.
S novim teoretskim pomakom mogli su jednako kao i njihovi prethodnici da bez puno brige u nedogled modeliraju stvarnost savremenog kapitalizma kao poredak u ugodnom ekvilibriju dok je u stvarnosti disbalans među narodima i nacijama sveopšti i sve-organizujući. Istovremeno je takav da ekonomistima omogućava da se o njega dobro okoriste igrajući disciplinovano, kao i utemeljitelj Smith, u timu posvećenom etičko-tehničkom opravdavanju i naturalističkom opisivanju ovog sve dubljeg disbalansa. U igri smrti koju igraju, disbalans proizilazi iz zakonitosti sfere koju su otkrili i ne prestaju da otkrivaju, ali je samo privremena faza. Prije ili kasnije bogatstva i moći će biti toliko da ga neće moći potrošiti ni sve nacije i svi narodi skupa, dok u sreći, među sobom, razmjenjuju svoje specijalitete.
Bilo kakav ozbiljan obračun sa danas hegemonim snagama, institucijama, odnosima, ali i interpretacijama moraće da potpuno raskrsti sa ovakvom predstavom ekonomske dinamike. Nasuprot njoj treba ponovo ozbiljno uzeti u obzir stvarne učinke drugih oblika moći, prisile i kontrole koji ekonomski poredak podržavaju, policijski održavaju, i čine mogućim.
U novom broju naših Priloga čitajte:
Kako periferija zamišlja razvoj – Boriša Mraović
Radnici iz uvoza – Tamara Zablocki
Tri pitanja sa Paulom Petričević – Danijela Dugandžić
Redakcija
O: Prilozi o radno-proizvodnim odnosima u 21 vijeku, br. 7, septembar 2020. Crvena
Izdaje: Crvena – Udruženje za kulturu i umjetnost, Sarajevo
Uredio: Boriša Mraović
Kolaž na naslovnici: Andreja Dugandžić
Lektura i korektura: Faik Imamović
Komentare, pitanja, kritike i poruke druge vrste možete slati na info@server1.lab387.com
Sadržani materijal je dostupan za dijeljenje pod uslovima: Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Izdavanje je podržao Fond otvoreno društvo Bosne i Hercegovine. Stavovi i mišljenja isključiva su odgovornost izdavača.